Ауыр металдар презентация

Мыс – периодтық жүйенің IV периодында, І В тобында орна- ласқан атомдық нөмірі 29 болатын элемент. Cu деп белгіленеді. Жай мыс – алтын қызыл сары түсті, пластикалық металл. Жер қыртысындағы мөлшері 0,0016%. Ежелгі заманнан қолданылып келеді. Жер қыртысындағы мөлшері 0,0047-0,0055%. Теңіз және өзен-көл суында мыстың мөлшері өте аз: 0,0000003%; 0,0000001%.

Мырыш Zn – химиялық элементтердің периодтық жүйесінде IІ топта, ІV периодта орналасқан элемент. Атомдық нөмірі 30. Қалыпты жағдай-да мырыш – берік ақ сұр түсті металл. Атомдық массасы 65,38. Жер қыртысындағы мөлшері 0,0083%. Мырыш – ағзадағы маңызды элемент, тірі ағзаларда орташа 0,0004% мырыш кездеседі. Таза мырыш – күміс түсті ақ пластикалық металл. Тығыздығы 7,133 г/см3, балқу температурасы 692,6 К, қайнау температурасы 1179,2 К. Бөлме температурасында берік, ауада оксидті қабықша түзеді.

Қорғасын Pb – химиялық элементтердің периодтық жүйесінде VI периодта, IV топта орналасқан элемент. Атомдық нөмірі 82. Жай қорғасын – едәуір жеңіл балқитын көк реңкті ақ күміс түсті металл. Жер қыртысындағы мөлшері 0,0016%. Қорғасын жеке күйінде кез-деспейді. Әр түрлі тау жыныстарында болады. Мырыш-колчеданды, мыс-никельді кендермен бірге жүреді. Тірі ағзаларда 0,00005%, мұ-хит суында 0,00003% қорғасын бар. Қорғасынның жылуөткізгіштігі төмен, 273 К-да 35,1 Вт/м*К. Ме-талл жұмсақ, пышақпен кесіледі. Бетін оксидті қабықша қаптайды. Тығыздығы 11,3415 г/см3; балқу температурасы 600,61 К; қайнау температурасы 2022 К. .

Минералдары галенит PbS сфалерит ZnS халькопирит CuFeS2 пирит FeS2 арсенопирит FeAsS касситерит SnO2 халькозин Cu2S ковеллин CuS CuS

Минералдары борнит Cu5FeS4 англезит PbSO4 смитсонит ZnCO3 вульфенит PbMoO4 азурит (CuCO3)2*Cu(OH)2 церуссит PbCO3 малахит Cu2CO3(OH)2 цинкит ZnO

Қазақстанның пайдалы қазбалар картасы

Мыс кенінің қоры, млн. тонна

эээ Мырыш кенінің қоры, млн. тонна

Қорғасын кенінің қоры, млн. тонна

Физикалық қасиеттері Мыс – алтын қызыл металл, ауада тез оксидті қабықшамен қапталады, бұл оған қызыл сары реңк береді. Мыстың жұқа қабықшасы жарықта жасыл көк түсте болады. Мыс – күкіртті не күміс түсті металдардан ерекше айқын түсі бар металдың бірі (осмий, алтын, цезий). Бұл оның толған 3-ші атомдық орбиталынан жартылай толған 4-шісіне элек-трондардың ауысуымен түсіндіріледі: олардың арасындағы энергетикалық айырмашылық қызыл сары толқын ұзындығымен бірдей. Мыс кубтық орталықтандырылған кристалдық тор түзеді. Мыс жоғары жылу және электрөткізгіштігімен (күмістен кейін) ерекшеленеді. 20 0С-та 55-58 МСм/м. Жылуөткізгіштігі 401 Вт/м К. Тығыздығы 8,92 г/см3. Балқу және қайнау температурасы 1356,55 К және 2840,15 К. Мыстың құймалары бар: мырышпен – жез, қалайымен – қола, никельмен – мельхиор, т.б.

Химиялық қасиеттері Мыс қосылыстарда +1, +2 тотығу дәрежелерін көрсетеді. +1 қосылыстары ерімейтін (CuI, Cu2O, CuCl) не кешенді (мысалы, [Cu(NH3)2]+ ) болады. Оның қосылыстары түссіз. +2 тотығу дәрежелі қосылыстары тұрақты. Олардың тұздары көк, көк жасыл түсті болады. +3, +5 тотығу дәрежелі қосылыстары да болады. Мысалы, купраборан анионы Cu(B11H11)23- Ауада ылғал және СО2 болғанда өзгермейді. Мыс – әлсіз тотықсыздандырғыш, сумен, сұ-йытылған қышқылдармен әрекеттеспейді. Концентрлі күкірт, азот қышқылдарында, патша сұйығында, оттекте, галогендерде, халькогендерде, бейметалл оксидтерінде тотығады. Қыз-дырғанда галогенсутектермен әрекеттеседі. 1) Ылғалды ауада мыс (ІІ) гидрокарбонатын түзіп тотығады: 2Cu + H2O + CO2 + O2 = Cu2CO3(OH)2 ↓ 2) Концентрлі суық күкірт қышқылымен әрекеттеседі: Cu + H2SO4 = CuO + SO2 ↑ + H2O

3) Концентрлі ыстық күкірт қышқылымен әрекеттеседі: Cu + 2H2SO4 = CuSO4 + SO2 ↑ + 2H2O 4) Сусыз концентрлі ыстық күкірт қышқылымен де әрекеттеседі: 2Cu + 2H2SO4 = Cu2SO4 + SO2 ↑ + 2H2O 200 0С-та 5) Сұйытылған күкірт қышқылымен қыздырғанда оттек қатысында: 2Cu + 2H2SO4 + O2 = 2CuSO4 + 2H2O 6) Концентрлі азот қышқылымен: Cu + 4HNO3 = Cu(NO3)2 + 2NO2 ↑ + 2H2O 7) Сұйытылған азот қышқылымен: 3Cu + 8HNO3 = 3Cu(NO3)2 + 2NO ↑ + 4H2O 8) «Патша сұйықтығымен» де әрекеттеседі: 3Cu + 2HNO3 + 6HCl = 3CuCl2 + 2NO ↑ + 4H2O

9) Сұйытылған тұз қышқылымен оттек қатысында әрекеттеседі: 2Cu + 4HCl + O2 = 2CuCl2 + 2H2O 10) Концетрлі ыстық тұз қышқылымен: 2Cu + 4HCl = 2H[CuCl2] + H2 ↑ 11) Концентрлі бромсутек қышқылымен: 2Cu + 4HBr = 2H[CuBr2] + H2 ↑ 12) Хлорсутек газымен 500 – 600 0С-та әрекеттеседі: 2Cu + 4HCl + O2 = 2CuCl2 + 2H2O 13) Концентрлі сірке қышқылымен оттек қатысында араласады: 2Cu + 4CH3COOH + O2 = [Cu2(H2O)2(CH3COO)4] 14) Мыс оттекпен 200 және 400 – 500 0С-та оттекпен әрекеттеседі: 4Cu + O2 = 2Cu2О 4Cu + O2 = 2CuO

Кен орындары Мыс-қорғасын-мырыш кендері Қазақстанда мына аумақтарда шоғырланған: 1)Шығыс Қазақстан (Риддер, Зырян, Белоусов, Орлов, Николаев, Тишин, Малеев); 2)Сарыарқа (Ақбастау, Ақжал, Құсмұрын, Алаайғыр, Қарағайлы, Жәйрем); 3)Қаратау (Ащысай, Мырғалымсай, Байжансай); 4)Жетісу Алатауы (Көксу, Текелі). Мыс кен орындары Орталық Қазақстанда орналасқан (Жезқазған, Қоңырат, Ақтоғай, Айдарлы, Жаман-Айбат, Бозшакөл, Көксай, Қасқырмыс, Нұрқазған, т.б.). Қорғасын мен мырыштың 100-ден аса кен орындары анықталып, 58-і пайдаланылуда. Негізгі кен орындары: Жәйрем, Үшқатын, Бестөбе, Қарағайлы, Шалқия, Текелі.

Мыс көптеген өндірістік, шаруашылық саларында қолданылады: 1) Электротехникада мыс сымдары энергия сақтайтын орамдарда, трансформаторларда; 2) Жоғары өткізгіштігіне байланысты жылу бөлінетін, жылу беретін жерлерде қолданылады (суыту радио- торлары, кондиционерлер, жылу радиоторлары); 3) Құбыр өндірісінде мыс құбырлары сұйықтар мен газдарды тасымалдауға су құбырларының ішкі жүйе- лерінде, жылыту жүйелерін газбен жабдықтауда; 4) Құрылыста ғимараттардың төбелеріне мыстан жасалған қаңылтырлар пайдаланылады; 5) Музыкалық аспаптар мен мүсіндерді жасауда; 6) Мыстың алюминиймен құймасы – дюраль (мыс 4,4%) ұшақ жасауда; 7) Зергерлік істе мыс пен алтынның құймалары бұйымның деформациясына, қатаңдығына қарай қолданы- лады; 8) Бериллий қоласынан (мыс 1,5-3%) сағаттың, байланыс құралдарының, автокөліктің бөліктерін жасайды;