Грамадска-палітычнае становішча Беларусі ў другой палове ХІХ ст.– 1917 г презентация

Лекцыя 5. Грамадска-палітычнае становішча Беларусі ў другой палове ХІХ ст.– 1917 г.

План: Асаблівасці “Вялікіх рэформ” 1860 – 1870-х гг. на Беларусі. Контррэформы Аляксандра ІІІ. Нацыянальна-дэмакратычны рух у другой палове ХІХ – пачатку ХХ стст. Беларусь у гады Першай сусветнай вайны і Лютаўскай рэвалюцыі.

“Вялікія рэформы” 1860 - 1870-х гг.

Судовая рэформа (1864) Земская рэформа (1864) Гарадская рэформа (1870) Цэнзурная рэформа (1865) Ваенная рэформа (1862 – 1874) Школьная рэформа (1863 – 1874).

Судовая рэформа 1864 г. Усесаслоўны суд; Нязменнасць суддзяў; Незалежнасць суда ад адміністрацыі; Спаборніцтва і галоснасць судовага працэсу; Прысяжныя засядацелі; Прысяжныя павераныя (адвакаты); Судовыя следчыя (папярэдняе следства); Натарыят.

Недахопы судовай рэформы Пакінуты валасны суд для сялян; Асобны духоўны суд (кансісторыя) для духавенства; Асобны ваенныя суд для вайскоўцаў; Вышэйшы крымінальны суд для вышэйшых чыноўнікаў.

Асаблівасці судовай рэформы на Беларусі Пачалася са спазненнем (з 1872 г.); Міравыя суддзі не выбіраліся, а прызначаліся міністрам унутраных спраў; Прысяжныя засядацелі – зацвярджаліся мясцовымі уладамі Прычына – апазіцыйнасць пра-польскага дваранства (да 1870 г. – ваенная становішча у краі).

Земская рэформа 1864 г. У сувязі з паўстаннем 1863 – 1864 гг. на Беларусі не праводзілася. З 1911 г. праводзілася у Віцебскай, Магілёўскай і Мінскай губернях па спецыяльнаму выбарчаму закону.

Асаблівасці гарадской рэформы на Беларусі Пачалася са спазненнем на 5 гадоў (з 1875 г.) Прычына – нацыянальны склад гараджан (60 – 80 % - яўрэі і палякі)

Школьная рэформа 1863 – 1874 гг.

Асноўныя рысы школьнай рэформы Усесаслоўнасць Павелічэнне колькасці пачатковых школ Пераемнасць розных ступеняў навучання

Асноўныя тыпы навучальных устаноў Народные вучылішча і царкоўнапрыходскія школы, Гарадскія вучылішча, Рэальныя вучылішча, Класічныя гімназіі, Універсітэты

Асаблівасці школьнай рэформы на Беларусі Грамадскасць не дапускалася да кіраўніцтва народнай адукацыяй, Адсутнасць вышэйшых навучальных устаноў, Вялікая роля праваслаўнай царквы ў пачатковай адукацыі

Значэнне рэформ 1860 -70 х гг. Змянілі сацыяльна-палітычные жыцце Расіі, якая канчаткова стала на шлях еўрапейскага развіцця. Неслі ў сабе перажыткі феадалізму. На Беларусі праводзіліся з вялікімі адрозненнямі і адтэрміноўкамі.

Контррэформы 1880 - 1890-х гг.

Забойства Аляксандра ІІ народавольцамі 1 сакавіка 1881 г.

Контррэформы ў Расіі Адміністратыўны нагляд за газетамі і часопісамі, Абмежаванні у сістэме адукацыі, Узмацненне урадавага кантролю на месцах (земскія начальнікі). Павышэнне маемаснага цэнзу пры выбарах у гарадскія думы (1892), Пашырэнне Мяжы аселасці для яўрэяў.

Вынікі контррэформ 1880 - 90- х гг. Узмацненне сацыяльнай базы урада – буйных і сярэдніх землеўладальнікаў, а таксама падаўленне рэвалюцыйнага руху ў Расіі. Праграма контррэформ не змяніла накірунак сацыяльна-эканамічнага развіцця краіны, але запаволіла яго тэмпы.

Нацыянальна-дэмакратычны рух ў другой палове ХІХ – пачатку ХХ стст.

Ідэолагі народніцтва: Герцэн А.І. Чырнышэўскі М.Г.

Тэорыя “сялянскага сацыялізму” Сялянская абшчына – гэта зародыш сацыялізму. Таму Расія мае усе магчымасці перайсці адразу ад феадалізму да сацыялізму, мінуючы капіталізм.

Плыні народніцтва: Рэфармісцкае (ліберальнае) – перайсці да сацыялізму шляхам рэфармавання існуючага ладу Южакоў С.Н.

Рэвалюцыйные плыні народніцтва Прапагандысцкае Змоўніцкае Анархісцкае

Прапагандысцкае Прапаганда сацыялізму у народным асяроддзі Лаўроў Пётр Лаўравіч – палкоўнік, прафесар Міхайлаўскай артылерыйскай акадэміі

Ілля Рэпін – Арышт прапагандыста

Змоўніцкае Крыніца гістарычнага прагрэсу – воля “актыўнай меньшасці” Ткачоў П.Н.

Нячаяў і “нячаяўшчына” “Рэвалюцыянер – гэта асоба без пачуццяў, без ваганняў, без сумлення і нават без імя. Яго адзіная мэта – разбурэнне...” Нячаяў С.Г. “Катэхізіс рэвалюцыянераў”

Ф.М. Дастаеўскі

...і яго “Бесы”

Анархісцкае: Любая улада – гэта прымус над асобай. Бунт гістарычна уласцівы рускаму чалавеку, ен - бунтар па сваей гісторыі, светапогляду, псіхічнаму тыпу.

“Ні у якім выпадку нельга атаясамліваць грамадства і дзяржаву, бо апошняе – толькі улада над часткай грамадства” Князь П.А. Крапоткін

Галоуная арганізацыя народнікаў Расіі – “Зямля і Воля” (СПБ) Годы існавання: 1861 – 1864, 1876 – 1879; Колькасць сяброў – 150 – 200 чалавек; Кіраўнікі: Г.В. Пляханаў, С.Л. Пяроўская, Л.А. ЦіхаміраЎ.

Народная Воля (1879 – 1887) Тактыка – індывідуальны тэрор супраць прадстаўнікоў улады Кіраўнікі: Жэлябаў А.І., Пероўская С.Л.

Грынявіцкі Ігнацій Іахімавіч (1856 – 13.03.1881) З сям’і збяднелай беларускай шляхты Былы студэнт Тэхналагічнага інстытута (СПБ.)

“Народная Воля” – Найбольш вядомы тэрарыстычны акт Забойства імператара Аляксанда ІІ 1 сакавіка 1881 г.

1 сакавіка 1881 г.

Беларускія народнікі і эсэры

Брэшка-Брэшкоўская Кацярына Канстанцінаўна (1844 – 1934)

Судзілоўскі Мікалай Канстанцінавіч (1850 – 1930)

Бонч-Асмалоўскі Анатолій Восіпавіч (1857 -1930)

Дом-музей Бонч-Асмалоўскіх у Блоні

Марксізм З’явіўся ў Расіі у 1890-х гг.; Заснавальнікі: Карл Маркс і Фрыдрых Энгельс

Першыя марксісцкія групы у Расіі і на Беларусі “Пралетарыят” (1882, Польшча); “Вызваленне працы” (1883, Швейцарыя, Г.В. Пляханаў);

Расійская сацыял-дэмакратычная рабочая партыя (РСДРП) Этапы стварэння: 1895 – “Саюз барацьбы за вызваленне рабочага класа” (СПБ) – 250 – 300 чел.

Расійская сацыял-дэмакратычная рабочая партыя (РСДРП) Этапы стварэння: 1- 3 сакавіка 1898 г. – Мінск – Першы з’езд (9 дэлегатаў ад 6-ці арганізацый).

Этапы стварэння РСДРП 1900 г. - газета “Іскра” Кірункі дзейнасці: Барацьба за аб’яднанне партыі; Барацьба супраць “эканамізма”

Этапы стварэння РСДРП 1903 г. – ІІ з’езд (Брусэль – Лондан): 43 дэлегата + 14 “дарадчыкаў ад 44 арганізацый і камітэтаў; Раскол партыі: На “бальшавікоў” (У. Ленін) На “меньшавікоў” (Ю. Мартаў) 1905 г. – ІІІ з’езд (Лондан, 24 дэлегата + 14 дарадчыкаў)

Палітычная праграма РСДРП Бліжайшая: Звяржэнне царызму Устанаўленне дэмакратычнай рэспублікі

Партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў (эсэраў) Створана у 1902 г. Кіраўнікі: Р.А. Гершуні, К.К. Брэшка-Брэшкоўская, А.В. Бонч-Асмалоўскі. Праграма эсэраў: 1. Звяржэнне царызму і устанаўленне федэратыўнай дэмакратычнай рэспублікі; 2. Знішчэнне памешчыцкага землеўладання; 3. Пабудова сацыялізму на аснове сацыялізацыі зямлі, ураўняльнага землекарыстання і кааперацыі;

Тактыка эсэраў індывідуальны палітычны Тэрор...

Забойства П.А. Сталыпина

Беларуская нацыянальная плынь Вызначылася у канцы ХІХ – пач. ХХ ст. 1903 г. – Беларуская рэвалюцыйная грамада (БРГ); Стваральнікі БРГ: Браты Іван і Антон Луцкевічы; Алаіза Пашкевіч (Цетка), А. Бурбіс, В. Іваноўскі. Пазней перайменавана у Беларускую сацыялістычную грамаду (БСГ);

“Беларуская сацыялістычная грамада – гэта сацыяльна-палітычная арганізацыя беларускага працоўнага народа” З праграмы БСГ

Браты Іван і Антон Луцкевічы

Праграма БСГ: Звяржэнне самадзяржаў’я Знішчэнне прыватнай уласнасці Права народаў Расіі на аўтаномію Устанаўленне федэратыўнай дэмакратычнай рэспублікі Пабудаванне сацыялізму праз усебаковую кааперацыю працоўных

“Наша Ніва” Беларуская дэмакратычная газета Выходзіла у Вільне (1906 – 1915 гг.) Штотыднёвік, друкавалася кірыліцай і лацінкай; Рэдактары: Браты І. і А. Луцкевічы, В. Ластоўскі, В. Іваноўскі. Супрацоўнікі: Я. Купала, Я. Колас. М. Багдановіч, М. Гарэцкі і інш. бел. дзеячы культуры.

“Наша Ніва” Галоўны кірунак дзейнасці: Барацьба за захаванне адзінства беларускага народа, пераадоленне яго рэлігійнага расколу. Пры “Нашай Ніве” дзейнічалі: Беларускі нацыянальны музей; Часопіс “Саха” Маладзежны месячнік “Лучынка” Сельскагаспадарчы “Беларускі каляндар”.

Вацлаў Усцінавіч Ластоўскі (1883 – 1938)

Пашкевіч Алаіза Сцяпанаўна (1876 – 1916), псеўданим - Цётка

Вывады 1. У канцы ХІХ – пач. ХХ ст. у Расіі і на Беларусі былі закладзены ідэйна-арганізацыйныя асновы далейшай барацьбы розных апазіцыйных самадзяржаўю сіл, якія пачалі афармляцца у палітычныя партыі.

Вывады 2. Палітычныя партыі Расіі і Беларусі былі вельмі нешматлікімі (некалькі тысяч членаў) і складалі у агуле не болей 0, 1% ад 180млн. насельніцтва краіны. Але іх ідэі - разбурэнне “старога ладу” і сацыялістычнае пераўтварэнне Расіі - паступова завалодвалі адукаванай часткай грамадства і распаўсюджваліся сярод рабочых.

ПЕРШАЯ СУСВЕТНАЯ ВАЙНА Пралог ХХ стагоддзя

У пачатку ахапіла 8 дзяржаў Европы: Германію і Аўстра-Венгрыю з аднаго боку, Велікабрытанію, Францыю, Расію, Бельгію, Сербію і Чарнагорыю з другога

Пасля ў вайну былі ўцягнуты 38 краін: 4 - на баку аўстра-германскага блока і 34 – на баку Антанты

Цягнулася 3 гады 4 месяца 10 дзён (з 1 жніўня 1914 г. па 11 лістапада 1918 г.) Унесла жыцці звыш 20 млн. человек (у тым ліку ад 5 до 7 млн. – у Расіі)

Страты Беларусі падчас вайны - загінула каля 1 000 000 чалавек - Сталі бежанцамі – 2 000 000 чалавек (з іх каля 1 000 000 на Радзіму не вярнуліся)....

Мэты Германіі “Міттэльеўропа”

Мэты Аўстра-Венгрыі “аўстрыйскія Балканы”

Мэты Францыі Эльзас і Латарынгія

Мэты Англіі Вайна на кантыненце

Мэты Расіі ???

Петр Аркадзевіч Сталыпін «…вам патрэбны вялікія узрушэнні, а нам – вялікая Расія..» з прамовы П.А. Сталыпіна ў ДзяржДуме (адказ кадэтам)

У Расіі знаходзілася: 170 000 германскіх і 120 000 аўстра-венгерскіх падданых, французаў – толькі 10 000, англічан - 8 000 человек. Апрача таго, у Паволжжы жыло 600 000 немцаў-каланістаў, а на Валыні – яшчэ 200 000

Царская сям’я

Мірныя ініцыятывы Мікалая ІІ 1898 г. – прапанаваў абмежаваць гонку узбраенняў і стварыць міжнародны суд для мірнага урэгулявання дзяржаўных канфліктаў.

склікаў дзве міжнародныя канферэнцыі у Гаазе (1898 и 1907 гг.), стварыўшыя Гаагскі трыбунал

Прапаганда вайны ў расійская арміі да жніўня 1914 г. - забаронена

Немецкі плакат часоў Першай сусветнай войны

Немецкий плакат

Вільгельм ІІ

Французскі плакат часоў Першай сусветнай войны

Англійскі плакат

Англа-амерыканскія плакаты

Рускі плакат часоў Першай сусветнай войны

Рускі плакат

Баявыя дзеянні на тэрыторыі Беларусі ў гады Першай сусветнай вайны

Разгортванне войск у Европе і пачатак баевых дзеянняў

У Стаўке у Баранавічах

Баявыя дзеянні ў Европе (1914 -1915 гг.)

Дуумвірат Усходняга фронту: генералы П. Гіндэнбург і Э. Людэндорф

Асноўныя баявыя дзеянні на тэрыторыі Беларусі Абарона крэпасці Асавец (на захадзе Гродзенскай губерні) 4 расійскіх роты супраць 40 нямецкіх батальёнаў Сакавік – жнівень 1915

Камандзір крэпасці Асавец Генерал-лейтэнант Бржазоўскі Мікалай Аляксандравіч, Выпускнік Полацкай ваеннай гімназіі

Свенцянскі прарыў Верасень 1915 г. -– дазволіў немцам прарваць фронт і наблізіцца да Маладзечна і Смаргоні. У выніку была страчана Вільня, Стаўка перанесена з Баранавіч у Магілеў, а трэць тэрыторыі Беларусі апынулася ў руках ворага

СВГ у Магілеве

Смаргонь сення

і 100 год таму...

«мёртвы горад…»

Абарона Смаргоні Пачалася 20 жніўня 1915 г. Працягвалася 810 дзён – да 18 лютага 1918 г. Забрала жыцці некалькі дзесятках тысяч расійскіх салдат - Толькі у адной газавай атаке 2 - 3 жніўня 1916 г. былі смяротна атручаны 3 000 салдат і афіцэраў Каўказскай грэнадзёрскай дывізіі

Пасля вайны з 16 000 жыхароў у горад вярнулася усяго 130 чалавек... На сенняшні дзень вядомы імена толькі 838 абаронцаў Смаргоні …

Героі Смаргоні

Нарачанскае наступленне Праходзіла з 18 па 30 сакавіка 1916 г. у раене воз. Нарач і г. Дзвінска (Даўгавпілс) Мэта – адцягнуць сілы немцаў з Заходняга фронту і выратаваць французаў

Вынікі Нарачанскай аперацыі Немцы страцілі каля 20 000 чалавек, расійская армія – каля 80 000 чалавек Прарваць абарону немцаў не удалося, але ... французы былі выратаваны пад Вердэнам

Героі Першай сусветнай вайны

Потым чырвоныя …

…і белыя

Белыя…

і чырвоныя...

А тады усе яны былі

Абаронцамі Айчыны

У той вайне, якую сучаснікі- жыхары Расіі

называлі “Вялікай”, ці “Другой Айчыннай вайной”...

Российский солдат

На акупіраванай тэрыторыі Браты Іван і Антон Луцкевічы, В. Ластоўскі - выступілі з ідэяй стварэння канфедэрацыі Літвы і Заходняй Беларусі (у форме ВКЛ) з сеймам у Вільні Германскія улады – супраць; але дазволілі ствараць беларускія асветніцкія і культурныя арганізацыі: газета “Гоман”, “Беларускі клуб”, згуртаванне “Золак”, “Навуковае таварыства”, “Беларускі вучыцельскі саюз” (усе – у Вільні)

1915 г. у Вільні створаны Беларускі народны камітэт на чале з А. Луцкевічам. Прадстаўнікі камітэта ўдзельнічалі ў рабоце канферэнцый прыгнечаных народаў Расіі (арганізавана немцамі ў Стакгольме і Лазане ў красавіку і чэрвені 1916 г.)

Спробы дамовіцца з Літоўскім нацыянальным камітэтам аб утварэнні агульнай літоўска-беларускай дзяржавы (канец 1916 г.) вынікаў не далі. Ен утварыў у Вільні Літоўскую дзяржаўную раду (Тарыбу) як вярхоўны дзяржаўны орган Літвы. У склад гэтай літоўскай дзяржавы былі ўключаны і акупіраваныя Германіяй беларускія землі

Пазіцыя землеўладальцаў і фабрыкантаў польскага паходжання Паскораная паланізацыя краю і яго ўз’яднанне з “Каронай Польскай”

Беларусь у час Лютаўскай буржуазна-дэмакратычнай рэвалюцыі

23 лютага 1917 г. – пачатак забастоўкі ў Петраградзе. 25 лютага забастоўка стала агульна гарадской, да яе далучыліся салдаты. 27 лютага захоплен Галоўны арсенал, тэлеграф, вакзалы, турмы. 2 сакавіка 1917 г. – адрачэнне імператара Мікалай ІІ

Пасля адрачэння

Новыя органы ўлады Часовы камітэт IV Дзяржаўнай думы на чале з акцябрыстаў М. Радзянкам; Петраградскі Савет рабочых і салдацкіх дэпутатаў (меншавіцка-эсэраўскі) 2 сакавіка – пагадненне Часовага камітэта Думы і Петраградскага Савета : створаны Часовы ўрад на чале з князем Г. Львовым. Пасаду міністра замежных спраў заняў лідэр кадэтаў П. Мілюкоў, вайсковых спраў – лідэр акцябрыстаў А. Гучкоў.

Люты 1917 г. на Беларусі Да Беларусі звесткі аб рэвалюцыі: 1–4 сакавіка 1917 г. Стварэнне “баявых дружын” У Мінску - 4 сакавіка створана міліцыя, якую ўзначаліў М.В. Фрунзе і Мінскі Савет рабочых дэпутатаў На працягу сакавіка – красавіка арганізацыйна аформілася 37 Саветаў

Мясцовыя органы улады 4 сакавіка 1917 г. ў Мінску створаны “Часовы грамадскі камітэт парадку”, у склад якога ўвайшлі і прадстаўнікі Мінскага Савета. 6 сакавіка 1917 г. Часовы ўрад перадаў уладу ў губернях і паветах сваім камісарам, якія выконвалі функцыі губернатараў. Ім падпарадкоўваліся ўсе мясцовыя органы ўлады.

7–17 красавіка 1917 г. у Мінску адбыўся І з’езд ваенных і рабочых дэпутатаў армій і тылу Заходняга фронту 20 красавіка 1917 г. у Мінску адкрыўся з’езд сялянскіх дэпутатаў Мінскай і неакупіраваных Германіяй паветаў Віленскай губерні. Старшыней з’езда быу абраны М. Фрунзе.

Канчатковае заканадаўчае вырашэнне аграрнага пытання з’езд адклаў да Устаноўчага сходу

Вывад Такім чынам, Лютаўская буржуазна-дэмакратычная рэвалюцыя з’явілася пачаткам дэмакратычнага развіцця Расіі, у тым ліку і Беларусі, адкрыла шлях да эканамічнага і сацыяльнага прагрэсу краіны.