бездер гиста ТМ презентация

КІРІСПЕ КІРІСПЕ Без, биологияда —адам мен жануарлар  организмінде арнаулы заттар — секреттер бөліп шығаратын органдар. Без өзінің атқаратын қызметіне қарай: сыртқы секреция бездері (мысалы, бауыр, сілекей бездері) және ішкі секреция бездері (мысалы, қалқанша безі, гипофиз, эпифиз, бүйрек үсті безі) болып бөлінеді

Организмнің тіршілігінде өтетін көптеген құбылыстардың реттелуі жүйке және эндокриндік жүйелердің біріккен қызметтерімен қамтамасыз етіледі. Бұл жүйелер өзара бірімен-бірі тығыз байланыста болады. Ми ең ірі ішке сөлденістік без болып есептеледі. Сондықтан организмнің бір тұтас өзін-өзі жүйкелік-эндокриндік реттейтін күрделі жүйеге бірігуі біріне-бірі қарсы келмей, өзара бірін-бірі толықтырады.       Эндокриндік бездер қанға, тін аралық сұйыққа, гормон өндіріп шығарады. Гормондардың жасуша ішілік данекерлері болып цАМФ, цГМФ, Са2+-иондары және оларды байланыстыратын нәруыздар, фосфатидилинозит, оның туындылары, простагландиндер, пептидтер есептеледі.

Негізгі бөлім Эндокринді жүйе – қан мен лимфаға гормон бөліп шығаратын құрылымдардың, мүшелердің, мүше бөлігінің, жеке орналасқан жасушалардың жиынтығы. Эндокринді жүйе құрамына эндокринді бездер немесе ішкі секреция бездері кіреді. Эндокриндік бездердің (гректің endon - ішкі, сrіnео - бөлемін немесе шығарамын) сөлін шығаратын өзегі жоқ, без жасушалары қан және лимфа капиллярларымен өте жиі торланған, сондықтан без өнімдері тікелей осы тамырларға өтеді.

Ішкі секреция жүйесін 4 топқа бөлеміз: Орталық реттеуші құрылымдар: -Гипаталамус -Гипофиз -Эпифиз Шеткері эндокриндік бездер: -қалқанша без -қаланша маңы без -бүйрек үсті без Аралас бездер: -ұйқы без -гонадалар -плацента Жекелеген гормон бөлуші жасушалар: -Нейроэндокриндік(АПУД жүйе) -жүйкелік емес эндокриноциттер

Гипоталамус Гипоталамустың түзетін заттары прогормон болып саналады. Гипофиздің артқы бөлімінде олар әбден жетіліп гормонға айналады. Виллизи шеңберінен тарайтын жоғарғы гипофиз артериясы алдымен ілмектер мен түйіндерден тұратын алғашқы капиллярлы торды түзеді. Бұл торға гипоталамустың нейросекрециялық жасушалары келіп, ұштары нейрокапиллярлық түйіспелер түзетін жүйкелік тор жасайды. Бұл түйіспелер арқылы қанға нейросекрециялық (стимуляторлар) әсер етушілер шығады. Гипоталамуста нейросекреторлық жасушалар 30 шақты жұп ядроларды құрайды. Гипоталамуста баро-, термо-, хемо-, осмо- және глюко-рецепторлар орналасатыны анықталды. Гипоталамустың нейросекреттерін рилизинг-гормондар деп атайды. Оларға либериндер мен статиндер жатады. Либериндер гипофиздің троптық гормондарының өндірілуін, ал статиндер – тежелуін реттейді.

Гипофиз Гипофиздің алдыңғы бөлігі - аденогипофиз үш түрлі, атап айтқанда, ацидофилдік, базофилдік және хромофилік жасушалардан тұрады. Соматотроптық СТГ (соматотропин), тиреотроптық ТТГ (тиреотропин), адренокортикотроптық АКТГ (адренокортикотропин), гонадотроптық ГТГ (гонадотропин), фоллитропин ФСГ, лютеиндейтін ЛСГ (лютропин), пролактин бағыттаушы гормондары түзіледі. Гипофиздің артқы бөлігі - нейрогипофиз пирамида тәрізді үлкен жасушалар - питуициттерден және гипоталамустың нейросекрециялыұқ жасушаларының талшықтарынан тұрады. Гипофиздің ортаңғы бөлігінде меланотропин (МСГ), яғни интермедин гормоны түзіледі. Бұл гормон терідегі питменттік жасушаларда бояушы түйіршіктерін көбейтіп, жасуша талшығын кеңейтеді және олардың біркелкі орналасуын қамтамасыз етеді.

Қалқанша безі Қалқанша без тіні дәнекер тіннің жұқа қабаттарымен қоршалған көлемі 25-500 мкм болатын фолликулалардан тұрады. Олардың эпителий жасушалары құрамында йод бар гормондарды түзеді. Бұлар трийодтиронин (Т3) және тетрайодтиронин (Т4) немесе тироксин. Олар белокпен қосылып, йодтиреоглобулин деген тұтқыр коллоидты зат түзеді. Кейін керек кезде коллоидты заттан гормондар бөлініп қанға өтеді.

Қалқанша маңы безі: Қалқанша маңы безі aca үлкен емес эпителилі құрылым, саны 2-6, салмағы 20-50 мг. Сыртынан дінекер ұлпамен қапталған капсуладан тұрады. Бездер өте жақсы тамырланған. Қан мен лимфа тамырларының бойымен оларға симпатикалық және парасимпатикалық жүйке талшықтары енеді. Қалқансерік безінің гормоны паратгормон деп аталады. Паратгормон үшін нысана болатын ағзалар, сүйек тіні, бүйрек және ішектер. Кальцийді реттеуші гормондар - паратгормон, тирокальцитонин және катокальцин.

Бүйрек үсті безі: Бүйрекүсті бездері қыртысты және милы қабаттан тұрады. Милы және қыртысты қабаттардың шығу тегі, құрылысы және қызметі жағынан әртүрлі. Олардың қанмен қамтамасыздануы ерекше. Бүйрекүсті безінің қыртысты қабаты 40-тан астам кортикостероидтарды түзеді және 3 топқа бөлінеді: 1) глюкокортикостероидтар (ГКС); 2) минералокортикостероидтар (МКС); андрокортикостероидтар (АКС); Бүйрек үсті безінің милы затында орналасқан жасушалар ашық,күңгірт болып бөлінеді.Ашық клеткалар адреналин өндіреді.Күңгірт хромофильді жасушалар көлемі кішірек,өндірілетін заты норадреналин.

Ұйқы безі Ұйқы безі әрі ішкі, әрі сыртқы сөлініс қызмет атқарады. Сыртқы сөлініс қызметіне асқорыту сөлін өндіру қызметі жатады. Ішкі сөлініс қызметін Лангерганс аралшықтары атқарады, аралшықта 2 түрлі жасушалар бар және . Ұйқы безінің гормонын инсулин (инсула - аралшық) деп атайды, ұйқы безіндегі 2-ші гормон - глюкагон қандағы қанттың мөлшерін көбейтіп, бауырда гликогеннің ыдырауын күшейтеді. Инсулиннің өнуіне гипофиздің соматотропты гормоны әсер етеді.

Слюнные железы: 1. Құлақаймағы сілекей безі 2. Жақасты сілекей безі 3. Тіласты сілекей безі Слюнные железы: 1. Құлақаймағы сілекей безі 2. Жақасты сілекей безі 3. Тіласты сілекей безі