СӨЖ Тақырыбы:Витаиминдер.Витаминтәрізді заттар. Антивитаминдер Орындаған: презентация

Жоспары :

Витаминдер

Жоспар: І Кіріспе: ІІ Негізгі бөлім 1. Витаминдер туралы жалпы түсінік 2. Витаминдердің классификациясы 3. Алиментарлы және екіншілік авитаминоздар 4.Гипервитаминоздар 5ІІІ Қортынды IV Пайдаланған әдебиеттер):

Витаминдердің классификациясы

А дәрумені сарғыш не қызыл  түсті тағамдарда кездеседі. Олар - сәбіз, қауын, қызанақ, балық майы, сиыр бауыры, жұмыртқа, сары май, ірімшік, рауғаш, қаймақ, т.б. А дәрумені көздің көру процесіне қатысады. Бұл дәруменнің өсіп-өну және зат алмасу үшін маңызы өте зор.

Д дәрумені екіқабат әйелдерге өте пайдалы. Ол жұмыртқа, сары май, қаймақ, сүт, саңырауқұлақ, балық майы құрамына енеді. Д дәрумені кальций мен фосфордың алмасуын реттеуге қажет.

Е дәрумені жыныс бездерінің қызметін жақсартады. Күнделікті пайдаланған тағамдардың ішінде өсімдік майында көп болады.

К дәрумені күнделікті пайдаланатын барлық тағамдарда кездеседі. Олар тіпті ішектегі кейбір бактериялардың әсерімен жаңадан пайда болып отырады. Сондықтан бұл дәруменнің жетіспеуі бойға тараған кейбір аурудың салдарынан деп түсіну керек. К дәруменінің қанды ұйытудағы маңызы зор.

С дәрумені итмұрын, қарақат, пияз, қызанақ, картоп, капуста, алма, апельсин, бүлдірген, қарбыз, сәбіз, қияр, жүзім, алмұрт, асқабақ құрамында болады. Тағамда С дәрумені жеткіліксіз болса, адам қырқұлақ ауруына шалдығады. Қырқұлақ дегеніміз тіс түбінің, қызыл иектің зақымдалуы. Сол сияқты қырқұлаққа шалдыққанда жүйке жүйесі нашарлайды.

РР дәруменінің ағзада жетіспеуі пеллагра деген дертке ұшыратады. Оның негізгі белгілері іш өту, тері қабынуы, т.б. РР зат алмасуға қажетті ферменттердің құрамына кіреді. Ол бауырда, ашытқыда, қозықұйрықта көп кездеседі. Бұл дәрумен қарын сөлін өндіруге, ұйқы безінің жұмысына, бауыр қызметіне, қызыл қан түйіршіктерінің түзілуіне, сүт қышқылының алмасуына тікелей әсер етеді. 

В1 витаминi ағзада дұрыс зат алмасуы үшін аса қажет. В1 витаминіне әсіресе сыра ашытқысы, кептірілген және тығыздалған наубайханалық шикізаттар анағұрлым бай.

В2 витамині биологиялық тотығу процестеріне қатысады. Жарақаттардың тез жазылуына мүмкіндік береді, көздің жақсы көру қабілетін сақтайды. Бұл витамин жетіспеген жағдайда ерін құрғап, кезереді, ұшық шығады, денеге түскен жарақат баяу жазылады. В2 витамині нан ашытқысында, бауырда, сондай-ақ сүт пен сүт тағамдарында көбірек болады.

В5 витамині немесе пантотен қышқылы В5 витамині немесе пантотен қышқылы Организмдегі рөлі:Белок,май,көмірсу алмасуына қатысатын ферменттер құрамына кіреді.Жыныс гормондарының(эстроген)түзілуіне қатысады. В3 витамині жетіспеушілігінің көрінісі мен салдарлары: Аяқ басының ашып ауыруы,әлсіздік,шаршағаштық,тері түлеуі,шаш түсуі,асқазан-ішек бұзылыстары Ересек адамдар үшін тәуліктік қажеттілігі 4-7мг. Олар ашытқыда,бауырда,бүйректе кездеседі.

Витамин Н Витамин Н Организдегі рөлі: Амин және май қышқылдары,көмірсу алмауына қатысатын ферменттер құрамына кіреді. Н витамині жетіспеушілігінің көріністері мен салдары:әлсіздік,шаршағыштық,бұлшық еттің ауруы,тері бозаруы,түлеуі,шаш түсуі,лоқсу,тәбет жоғалу,асқазан-ішек бұзылыстары. Тәуліктік қажеттілігі:30-100мкг. Олар бауырда,бүйректе,соя,жұмыртқа,бұршақ,ет, сүтте болады.

Витамин В6(пиридоксин) Витамин В6(пиридоксин) Май,амин қышқылдары,белок алмасуына қатысатын ферменттер құрамына кіреді.Қан түзу процесіне қатысып,жүйке жүйесінің қызметінде маңызды роль атқарады.Тері,тырнақ,шаш,сүйек тіндеріне әсер етеді.Соңғы жылдары миокард инфапкты ауруы осы витамин жетісеуінен деген мәліметтер бар. Жетіспеушілігінен:бой өсуініғ баяулауы,қан түзілуі төмендейді,ұйқышылдық.

Витамин В12(кобаламин) Витамин В12(кобаламин) Май,амин қышқылдары,белок алмасуына қатысатын ферменттер құрамына кіреді.Қан түзу процесіне қатысып,жүйке жүйесінің қызметінде маңызды роль атқарады.Организмде сіңірілуі Кастл факторымен байланысты. Ересек адамдар үшін тәуліктік қажеттілігі 1,8-2,0мг 100г. Азықтағы мөлшері: Витаминнің жалғыз көзі-жануар текті азықтар; Сиыр бауыры-60мкг,бүйрек-25мкг,ет-2-4мкг,балық-1-3мкг,сүт-0,4мкг,сыр-1-2мкг.

Витамин В9(фолацин) Витамин В9(фолацин) Клетка мен тіннің өсуін қамтамасыз ететінт биосинтез процестеріне қатысады,қан түзуге қатысады. Жетіспеушілігі:жуктілік кезінде ұрықтың жетілмеуі,туа біткен ақаулар,баланың шала туылуы,сәбилер психикалық және физикалық дамудың бұзылыстары. Тәуліктік қажеттілігі-200мкг

Витамин тәрізді заттар:Пангам қышқылы Витамин тәрізді заттар:Пангам қышқылы (В15),Орот қышқылы(В13),Витамин U, Холин(В4),Биофлавоноидтар,Карнитин,Липой қышқылы,Инозит(В8),Парааминбензой қышқылы.

Инозит Инозит Тышқандарға жасалған тәжірибе арқылы тағамда, суда еритін бір зат болмағанда бойдың өспеуі, жүннің түсуі, бауырда холестерин жиналып, майланатындығы анықталды. Ал тағамға бауырдан бөлініп алынған сөлді қосқанда жоғарыдағы келтірілген құбылыстар байқалмаған. Ол зат инозиттің фосфорлы эфирі екендігі анықталды. Инозитфосфор қышқылының тұзы – фитинде де витаминдік қасиет бар. Химиялық тұрғыдан инозит – циклогексанның алты атомдық спирті: Инозит табиғатта кең тараған, ол барлық өсімдіктер мен жануарлар ұлпаларында кездеседі. Биомедициналық қызметі Инозиттің биологиялық ролін фосфолипидтердің алмасуы­мен байланыстырады, себебі ол малдардың бауырын майлану­дан сақтап, липотроптық қызмет атқарады. Бұны белоксыз диетада болған малдардан және бауырында ісігі бар ауру адамдардан байқауға болады. Инозитті мидың кефалиндерінен де тапқан, бірақ оның физиологиялық маңызы әлі белгісіз.

Парааминобензой қышқылы Парааминобензой қышқылы Парааминобензой қышқылы фоль қышқылының құрамына енеді және витаминге ұқсас заттардың қатарына жатады: Парааминбензой қышқылы (ПАБҚ) микроорганизмдердің өсіп-көбеюіне әсер ететін фактор екендігі белгілі. Қазіргі кезде оның көптеген организмдерге жан-жақты әсер ететіндігі анықта­лды. Парааминобензой қышқылының коферменттік ролі белгісіз, сондықтан оның функциясы тек фоль қышқылының синтезіне қатысуымен шектеледі деп есептеледі. Оның пурин мен пири­мидин негіздерінің, соған байланысты нуклеин қышқылдарының синтезіне ықпалын жоғарыда айтқандармен байланыстырады. Парааминобензой қышқылы шаш пен жүннің пигментациясына әсері, сондай-ақ, кейбір гормондардың функциясына (адреналин­нің тотығу процесі, қалқанша бездің қызметі) ықпалы бар, екендігі организмнің оттегі жетіспеуіне шыдамдылығын арттыратыны, тәжірибеде атеросклерозды тежейтіні белгілі болды.

В4 витамині (холин) В4 витамині (холин) Бұл затты1892 жылы Стрекер өттен бөліп алып холин деп атайды. Ол ерте кезден белгілі болса да, витаминдерге ұқсас заттардың қатарына кейін ғана енгізілді. Химиялық құрылысы тұрғы­сынан холин – азотында үш метил тобы бар этиламин спирті. Ол суда, спиртте жақсы еритін, түссіз, жабысқақ сұйық зат. Адам организміне қажетті мөлшері әлі белгісіз. Холиннің тағам көздері: жұмыртқаның сарысы, бауыр, бүй­рек, ет, балық, қырыққабат, қытай бұршақ, ас бұршақ, ашыт­қылар. Биомедициналық қызметі 1867 ж. К. Дьяков жұмыртқа сарысынан және ми ұлпаларынан бөлінген күрделі органикалық қосылыс фосфатидилхолиннің құрамына енетіндігін анықтағаннан кейін ғана оның биологиялық қызметі белгілі болды.

Холин жүйке жүйесінде жүйке қозуын одан әрі жалғастырушы медиатор ацетилхолиннің құрамына енеді, ол трансметилдену реакцияларына,метиониннің, пуриндік және мен пиримидиндік нуклеотид­тердің, фосфолипидтердің биосинтезіне қатысады. Организмде холиннің синтезіэтиламиннің қатысуымен өтеді, ал этиламин болса, метиониннің метил тобы, серин мен глицин және В12,Вс,С витаминдерінің қатысуымен түзіледі.Сондықтан холиннің жетіспеуі рациондағы белоктың, В12 және Вс, С витаминдерінің мөлшеріне байланысты. Холин бауырды майланудан сақтайды,ішектердің жиырылуына, май­лардың ішекте сорылуына әсер етеді, ол, сондай-ақ, адреналин, креатин, метионин секілді биологиялық әрекетшілзаттардың түзілуіндегі метил топтарының берушісі. Организмде холин тотығып бетаинге айналады. Холин жүйке жүйесінде жүйке қозуын одан әрі жалғастырушы медиатор ацетилхолиннің құрамына енеді, ол трансметилдену реакцияларына,метиониннің, пуриндік және мен пиримидиндік нуклеотид­тердің, фосфолипидтердің биосинтезіне қатысады. Организмде холиннің синтезіэтиламиннің қатысуымен өтеді, ал этиламин болса, метиониннің метил тобы, серин мен глицин және В12,Вс,С витаминдерінің қатысуымен түзіледі.Сондықтан холиннің жетіспеуі рациондағы белоктың, В12 және Вс, С витаминдерінің мөлшеріне байланысты. Холин бауырды майланудан сақтайды,ішектердің жиырылуына, май­лардың ішекте сорылуына әсер етеді, ол, сондай-ақ, адреналин, креатин, метионин секілді биологиялық әрекетшілзаттардың түзілуіндегі метил топтарының берушісі. Организмде холин тотығып бетаинге айналады.

Бетаин өсімдіктерде кездеседі, ол алғаш рет қызылша шырынынан бөлініп алынды. Бетаин өсімдіктерде кездеседі, ол алғаш рет қызылша шырынынан бөлініп алынды. Холин авитаминозының белгілері Организмде холин жетіспегенде бауыр майланып, бүйрекке қан кетеді, протромбиннің синтезі төмендейді, сезім түйсігі өзгереді, малдардың өсіп-өнуі нашарлайды. Қалыпты жағдайда организмде холин керекті мөлшерде түзіледі. Құстар, әсіресе, тауықтар жұмыртқалайтын кезде холиндіқажетсінеді.

Липой қышқылы Липой қышқылы 1950 жылдары бауыр ұлпалары мен ашытқыда сүт бакте­рияларын өсіретін фактордың бар екендігі оның сол кездегі белгілі витаминдергеұқсамайтындығы және кейбір стрептокок­ктардың бұл затты өсу факторы ретінде қажетсінетіндігі анықта­лады. Кристалды түрде бұл фактор: L –липой (1,2 – дитиолан – 3 – валериан) қышқылы: Липой қышқылы тотыққан және тотықсызданған түрінде бола алады. Организмдегі негізгі атқаратын қызметі – α – кетоқыш­қылдарыныңдекарбоксилдену реакцияларына қатысуы (пиро­жүзім және α – кетоглутар қышқылдары). Липой қышқылы тиаминпирофосфат және КоА мен қатарпируват- және кетоглу­таратдегидрогеназалық күрделі мультиферменттік жүйеге простетикалық топ ретінде енеді. Бұл қышқылдың жануарларда,өсімдіктер мен микроорганизмдерде синтезделу механизмі әлі белгісіз.

Орот қышқылы Орот қышқылы Орот қышқылын микроорганизмдер мен малдардың тез өсу­іне ықпалды екендігі анықталғаннан кейін витамин тәріздес зат­тардың қатарына жатқызабастады. Химиялық тұрғыдан орот қышқылы – урацил–4–карбон қыш­қылы: Нуклеин қышқылдарының құрамына енетін пиримидин не­гіздері – цитозин, урацил, тимин – орот қышқылының туындылары екендігі зертханалықтәжірибелерден белгілі болды, яғни, орот қышқылы нуклеин қышқылдарының түзілуіне қатысады. Сонымен қатар, ол белоктардың, көмірсулар менмайлардың алмасуына, кейбір ферменттердің (ксантиноксидаза т.б.) активтілігіне әсер етеді. Тәжірибе жүзінде орот қышқылының қантүйіршіктерінің (эритропоэз және лейкопоэз) көбеюіне, бауыр мен жүректегі реге­неративті процестердің жылдамдауына қатысы барлығыанық­талды.

Антивитаминдер Клетканың витаминмен қоректенуіне әртүрлі әдістермен бөгет жасайтын заттарды — антивитаминдер деп атайды. Оларды екі топқа бөледі: 1) витамин молекулаларын бұзатын немесе олардың активсіз-дендіретін, яғни инактивтендіретін заттар: 2) витаминдердің структурасына ұқсас және олардың биоло-гиялық активтік заттардың ығыстырып, активсіздендіретін заттар. Мысалы, К витаминіне гепарин мен дикумарин жатады. Олар протромбиннің тромбинге айналуына бөгет жасайды, сонымен бірге қан айналу процесін баяулатады. Жұмыртқа белогі — авидин-биотинді байланыстыруға қабілетті. Осы сияқты мысалдарды көптеп келтіруге болады. Антивитаминдер Клетканың витаминмен қоректенуіне әртүрлі әдістермен бөгет жасайтын заттарды — антивитаминдер деп атайды. Оларды екі топқа бөледі: 1) витамин молекулаларын бұзатын немесе олардың активсіз-дендіретін, яғни инактивтендіретін заттар: 2) витаминдердің структурасына ұқсас және олардың биоло-гиялық активтік заттардың ығыстырып, активсіздендіретін заттар. Мысалы, К витаминіне гепарин мен дикумарин жатады. Олар протромбиннің тромбинге айналуына бөгет жасайды, сонымен бірге қан айналу процесін баяулатады. Жұмыртқа белогі — авидин-биотинді байланыстыруға қабілетті. Осы сияқты мысалдарды көптеп келтіруге болады.

Авитаминоз Тағам құрамында қажетті витаминдердің болмауы организмді ауруға шалдықтырады.ондай ауруды авитаминоз деп атаймыз.Бір мезгілде адам организміне бірнеше витамин түспесе полиавитаминоз деп аталады.Адамда көбінесе витаминнің мүлде жоқ болуынан басқа , оның жетіспеуі де кездеседі. Оны гиповитаминоз деп атаймыз.

Авитаминоз бен гиповитаминозға шалдығу себептері Тағам құрамында қажетті витаминдердің болмауы алиментарлық бірінші реттік гиповитаминоз деп аталады..Ал, ас қорыту жүйесінің қызметінің бұзылуы кезінде немесе тағам құрамындағы майлардың болмауында байқалған авитаминоз ішек қуысында немесе гиповитаминоз екінші реттік деп саналады.

Гипервитаминоз Витаминдер организмге көп мөлшерде түссе организм патологиялық жағдайда болады.Бұл жағдай гипервитаминоз деп аталады. Гипервитаминоз көбінесе майда еритін витаминдерге тән. Себебі, олардың артығы зәрмен керекті мөлшерімен сыртқа шығарылады.Витаминдердің биологиялық активтілігін төмендететін немесе толық жоятын заттар антивитаминдер деп аталады.

Қорытынды Қорыта келе, витаминдер адам ағзасы үшін маңызды орын алады.Ағзаның дұрыс өсіп дамуы үшін, әр түрлі аурулардың алдын алу үшін күнделікті тағамдық рационымызда ағзаға жеткілікті мөлшерде болатындай витаминдер болуы қажет.Біз денсаулығымыз жайында көбірек ойлауымыз керек. Рухани тәрбиенің орны бөлек. Ал денсаулығына тікелей әсер ететін жәй – дұрыс тамақтануы, жеміс-жидекке үйір болуы, дәріге емес, дәруменге, яғни, витаминдерге, онда да жасандысына емес, табиғиларына жақын жүруі.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі Б.Ж.Шырынбекова “Биологиялық химия пәнінен лекциялар жинағы”,Түркістан 2011 ИТЕРНЕТ WWW/GOOGLE/RU С.М.Әдекенов” Биологиялық химия” ,Қарағанды 2007